صد روز پیش ، هیچ کس در جهان حتی نام کرونا را نشنیده بود. هم‌اکنون و در کمتر از سه ماه این ویروس عالمگیر شده و در بیش از یکصد و‌پنجاه کشور، فراتر از یک ملیون جمعیت جهان را آلوده و‌پنجاه هزار نفر را به کام مرگ کشانده. مردم را وحشت‌زده، اقتصاد جهان را ورشکسته و دهکده جهانی را به شهر ارواح تبدیل کرده. بیمارستان‌ها را مملو از بیمار و مراکز شهرها را سوت‌و‌کور مردم را نه تنها از کار و دوستان‌شان جدا کرده بلکه در سکوت و غربت عزیزان و بزرگان خود را به‌صورت انبوه و غریبانه به‌دامان خاک می‌سپارند.
اما آیا در کنار خسارت‌های عظیم به‌جا مانده، می‌توان وجوه مثبتی برای این بحران هم متصور بود؟
چون هیچکس تاریخی برای خاموش شدن این بحران، که موج اول آن هنوز در اوج است، ارائه نکرده بیایید با این فرض که این بیماری تنها یکسال دیگر ادامه یابد، ببینیم چه تاثیرات مثبتی بر انسان‌ها و سیاره زمین خواهد داشت؟ این اثرات را می‌توان در سه بُعد و در تعامل انسان با خودش، با محیط اجتماعی و محیط زیست سیاره زمین مطرح کرد.
هوركس و همكارانش در مركز پژوهش‌هاى وابسته به موسسه رابرت كخ در آلمان، برای پاسخگویی به این سئوال به سه سر فصل اساسى اشاره می‌كنند. آنها معتقدند اگر كرونا تا یكسال مهمان این سیاره باشد شاهد تغییراتى شگرف خواهیم بود. رخدادهایى كه شاید رفتار تازه‌ى انسان در قبال خود، جامعه و محیط‌زیست خود در آینده باشد.
آنها معتقدند حیات اجتماعی انسان به‌شدت تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. كرونا فرهنگ مراودات و تعاملات اجتماعى را اساسا متحول خواهد ساخت. اجتماعات و جمع‌هاى دوستانه كوچك‌تر می‌شود. حضور فیزیکی افراد جاى خود را به ارتباطات و تصاویر دیجیتال و مجازى خواهد داد. دلتنگى‌ها بیشتر می‌شود و آهسته‌آهسته سیطره تلفن‌ها و دنیاى اینترنت، جاى خالى افراد و عزیزان‌مان را پر خواهد كرد. آنها معتقدند در دنیاى بعد از كرونا، شاید دفاتر و میز و صندلى‌هاى بسیارى باشد كه از حضور فیزیکی خالى خواهد ماند. شاید آنها به خیل عظیم صندلی‌های خالی سیستم حمل‌و‌نقل و سالن‌های اجتماعات و سینماها در مقاله خود اشاره‌ای نکرده باشند، اما سعی کرده‌اند نگاهی به جنبه‌های مثبت این تغییر بیاندازند. آنها معتقدند که بحران کرونا به ما یادآوری می‌کند سمت امیدوارکننده و مثبت تكنولوژى دیجیتال چقدر برای استمرار حیات بشر ضروری است. بیشک انسانِ پس از كرونا باید بیش از هر چیز وامدار و وابسته به تكنولوژى دیجیتال باشد. سیستم آموزش انسانى تغییر خواهد كرد. ویدئو كنفرانس‌ها و آموزش‌هاى تحت شبكه اینترنت، سرفصل تازه‌اى از آینده‌ى علم و آموزش را رقم می‌زند. تمامى مدارس به ناچار به جدیدترین ابزار انتقال علم مجهز خواهند شد و تعاریف بسیارى از علوم آموزشى دچار تحولى بزرگ خواهد شد.
كرونا فرهنگ مراودات و تعاملات اجتماعى را اساسا متحول خواهد ساخت: اجتماعات و جمع‌هاى دوستانه كوچك‌تر می‌شود. حضور فیزیکی افراد جاى خود را به ارتباطات و تصاویر دیجیتال و مجازى خواهد داد. دلتنگى‌ها بیشتر می‌شود
آنها همچون بسیاری از اندیشمندان زیست‌محیطی جهان معتقدند این اتفاق می‌تواند به صورت غیرمستقیم و بعضاً مستقیم، از نابودى جنگل‌هاى بسیارى که جهت چاپ جزوات و كتب درسى و آموزشى در سراسر سیاره محافظت كند. در تایید دیدگاه این صاحب‌نظران باید به افزایش ارزش سهام کمپانی‌های نرم‌افزاری در چین و اروپا اشاره کرد -که در جهتی کاملا مخالف با رکود فاحش ارزش سهام شرکت‌های نفتی و حمل‌و‌نقل جهانی- نشانگر رشد سریع این صنایع در جهان است.
تاثیرات فردی کرونا بر ابعاد فردی و زندگی خصوصی انسان‌ها بسیار جدی خواهد بود. كرونا، به طرز شگفت‌انگیزى رفتار فردی و کنش مردم را تغییر داده است. این رویداد میانگین مطالعه افراد سیاره را در یكسال به‌شدت افزایش خواهد داد. بسیاری از شهروندان جهت مواجهه با این بحران و براى زنده ماندن مجبور به یادگیرى و خواندن بیشتر و عمیق‌تر خواهند شد. خانه‌نشینی بیش از سه میلیارد جمعیت جهان بدون شک كتاب‌هاى دیجیتال و خاك خورده‌ى كتابخانه‌ها و ادبیاتی که سال‌ها در قرنطینه بودند را جان دوباره خواهد داد. شبکه‌های مجازی که فیلم و ادبیات را به معرض خانواده ها می‌برند در دو ماه گذشته به‌شدت فعال شده و مشترکان جدیدی را پذیرفته‌اند.
بیشتر بخوانید:ویروس کرونا ، آزمونی برای مسئولیت اجتماعی شرکتها
کوید ۱۹ ، بیشک شرایطی را برای «خوداندیشی» انسان‌های «شغل مدار» ایجاد خواهد کرد و احتمالا تفکر و خلاقیت فردى را به شكل قابل توجهى رشد خواهد داد.
در همین زمینه هوركس معتقد است در یكسال پیش رو صنایع دستى و هنرهاى مبتنى بر خلاقیت فردی، شاهد یك رنسانس تازه خواهد بود.
گذشته از اثرات مثبت کرونا در ابعاد فردی و انسانی، کره خاکی نیز که ده‌ها سال از بهره‌برداری مفرط نوع بشر رنجور گشته است، نیم‌نفسی تازه کشیده و اثراتی مثبت از خود نشان داده است. این علائم مثبت بهترین دلیل و دستاویزی برای دانشمندان زیست‌محیطی شده که سال‌هاست خواستار تحول ساختاری در شیوه زندگی انسان‌ها بوده‌اند.
کرونا، فرصتی برای تنفس و تجدید حیات بیولوژیك و اکولوژیک سیاره زمین خواهد بود از جمله به كاهش بیش از ٢٠٠ میلیون متر مكعب گازهاى گلخانه‌اى و دى اكسید كربن خواهد انجامید
تاثیر مثبت کرونا بر رابطه انسان و سیاره زمین اما شاید مهمترین بُعد نهفته استمرار این بحران باشد. مراکز تحقیقات زیست محیطی جهان همراه با مرکز مطالعات بیولوژیك میشیگان، متشكل از یك تیم تحقیقاتى محیط زیست شامل بیش از پنجاه دانشمند در زمینه محیط زیست و بیمارى‌هاى بیولوژیكى معتقدند که: «كرونا، فرصتی برای تنفس و تجدید حیات بیولوژیك و اکولوژیک سیاره زمین بوده و وضعیت آنرا بهبود خواهد بخشید.» آنها به برخی تاثیرات مثبت این بحران به شرح زیر اشاره می‌کنند؛
۱- كاهش بیش از ٢٠٠ میلیون متر مكعب گازهاى گلخانه‌اى و دى اكسید كربن.
۲- پایین آمدن دماى روبه‌افزایش كره زمین در آینده‌ى نزدیک
۳- بهبود تنوع زیستی و حفظ بقاى بیش از هفتصد گونه‌ى گیاهى و جانورى که در معرض خطر انقراض قرار دارند در صورت حفظ این وضعیت به مدت یكسال
۴-هوای به‌شدت سالم‌تر و آسمان‌هاى آبى‌تر
۵- كاهش چند صد میلیون تن زباله‌ى پلاستیكى
۶- بهبود سریع و چشمگیر سطح بهداشت عمومى
۷- اختصاص بودجه‌هاى هنگفت جهانى و احیاى تشکل‌ها و مجامع بهداشت در سراسر جهان براى حفظ انسان
۸- بهره‌مندى عمومى‌تر قشر فقیر در جوامع توسعه‌یافته و كشورهاى فقیر دنیا از بهداشت عمومی و آموزش همگانی.
اما مهمترین تاثیر این بحران تحول بنیادی در بینش و نگرشِ نه تنها سیاستمداران بلکه افکار عمومی جهان بود. تحولی اساسی که انسان را به بازاندیشی و تحول در پارادایم فکری خود مجبور ساخت. درس بزرگ ویروس کرونای کوچک به بشریت تحمیل این حقیقت بود که «انسان دیگر تنها مالك و حاکم سیاره زمین نیست». کرونا در چهره «سپر دفاعی و نامریی سیاره زمین» معادله قدرت و لاجرم چارچوب گفتمان «زمین» با «زمینیان» را برای همیشه تاریخ تغییر خواهد داد. درسی که بیشک مبنای بازاندیشی انسان نسبت به آینده خود و شیوه تعامل وی با سیاره زمین باشد، سیاره‌ای که از این پس در ذهن انسان‌ها «بی‌دفاع» تلقی نخواهد شد.
نویسنده: محمدحسین عمادی
پژوهشگرسیاست های توسعه
