ناصر چاووشی، در مقاله ای با عنوان “تحلیل علل کاهش نرخ رشد جمعیت ایران و مسئولیت اجتماعی همگانی” با تحلیل لایه ای علتها، به واکاوی علل کاهش جمعیت در کشور پرداخته است.
او معتقد است،برای مدیریت وضعیت موجود رشد جمعیت ایران و تلاش برای بهبود آن، ضروری است علاوه بر توجه به علل اقتصادی، به لایه های زیرین و عمیق تر شکل گیری وضع موجود از جمله علل فرهنگی و فکری جامعه نظیر سبک زندگی،نگرش ها و باورها و ادبیات متاثر از باورها و فضاسازی شهری توجه شود و با ورود تمامی ظرفیت ها اعم از دولتی و خصوصی و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی، راهبردها و برنامه های متناسب جهت تغییر یا خنثی سازی این علل تدوین و اجرا گردد.
پایگاه مسئولیت اجتماعی شرکتها:در ایران 30 اردیبهشت به عنوان روز ملی جمعیت نامگذاری گردیده که نشانه اهمیت موضوع جمعیت به عنوان یک مولفه قدرت ملی و عاملی کلیدی در توسعه فراگیر و همه جانبه کشور در آینده می باشد. اما بررسی گزارش های رسمی مرکز آمار و سازمان ثبت احوال ایران نشان دهنده نرخ نزولی جمعیت کشور است رشد به گونه ای که در سال 1399 این نرخ به6/0 کاهش یافته و طبق برخی برآوردها در سال 1415 شمسی به صفر خواهد رسید و از آن زمان، شاهد کاهش سریع جمعیت خواهیم بود.
در استان اصفهان نیز میزان ولادت طی 5 سال منتهی به 1399 کاهش 33 درصدی داشته که می توان برآورد
نمود در صورت ادامه روند موجود و عدم دخالت موثر در آن، این عدد در سال 1407 نزدیک به صفر خواهد شد
که به معنای آغاز نرخ رشد جمعیتی منفی در استان در این سال است که به عبارتی دیگر سقوط نرخ رشد جمیت در استان اصفهان بالاتر از میانگین ملی خواهد بود.
ادامه وضع موجود به پیری جمعیت و آسیب به کشور در حوزه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجتماعی و… از دست رفتن نیروی کار با نشاط و پرانرژی و مجری طرح های تحولی و توسعه ای منجر خواهد شد.
در سال های اخیر این مسئله به عنوان یک دغدغه و نگرانی مهم از سوی مسئولین کشور تا سطح رهبری نظام مطرح گردیده و اخیرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز تلاش هایی جهت وضع قانون و تغییر این روند نموده اند اما اثرگذاری بر این پدیده اجتماعی و کاهش آن، مشروط به توجه و شناسایی علمی و عمیق علل وقوع آن و به صحنه آمدن تمامی مؤثرین، نخبگان و ساختارهای حاکمیتی و غیردولتی برای تغییر و کاهش این علل می باشد.
دانش آینده پژوهی جهت واکاوی پدیده هایی اجتماعی این چنین و برهم زدن روند موجود آن به گونه ای که بتوان آینده ای متفاوت از وضع موجود را طراحی و خلق نمود از روشی معتبر و کاربردی با عنوان تحلیل لایه ای علت ها (C.L.A) که توسط سهیل عنایت اله (آینده پژوه مسلمان پاکستانی) معرفی گردیده، بهره می گیرد که در آن علل وقوع چنین وضعیتی با نگاهی عمیق در 4 لایه شامل الف: لایه علل ظاهری یا لیتانی. ب: لایه علل اجتماعی. ج: لایه جهان بینی و نگرش و د: لایه استعاره ها مورد توجه و بررسی قرار می گیرد. بر این اساس علل کاهش نرخ جمعیت در ایران به شرح زیر می باشد:
الف- لایه علل ظاهری
در این لایه و در نگاه اول، مشکلات اقتصادی جامعه، عامل اصلی کاهش نرخ رشد جمعیت ایران تلقی می گردد که هر چند این لایه و علت مطرح در آن تاثیر و اهمیت بالایی دارد اما در نهایت اهمیت این علت در حد حجم بخش پیدای کوه یخ شناور در اقیانوس جنوبی نسبت به کل کوه یخ می باشد .
ب – لایه علل اجتماعی
در این لایه که پدیده ها با دقت بیشتری مورد توجه قرار می گیرند علل زیر برای کاهش نرخ رشد جمعیت ایران قابل طرح می باشد :
- نگرانی و سختی های آموزش و تربیت فرزندان
- مشکلات و محدودیت های شهرنشینی و آپارتمان نشینی
- کاهش تمایل به ازدواج در بین جوانان که منجر به گذشتن سن ازدواج حدود 00 میلیون جوان ایرانی گردیده است .
- توسعه و فراگیر شدن روش ها و تجهیزات پیشگیری از بارداری
- افزایش ناباروری در بین زوج های جوان
- معکوس شدن نقش اقتصادی فرزندان در خانواده از نان آور به نان خور .
- تبلیغات و فرهنگ سازی رسانه ای و شهری برای کاهش موالید در دهه های گذشته .
- تدوین و اجرای قوانین مشوق کاهش تعداد فرزندان در دهه های گذشته .
- تغییر فرهنگ و سبک زندگی از جمله اولویت یافتن حفظ تناسب اندام و عدم تحمل دوران بارداری بر فرزند آوری .
ج – لایه علل نگرشی و جهان بینی :
در این لایه با نگاهی عمیق تر به بررسی علل وقوع پدیده پرداخته شد و علت های زیر شناسایی گردید :
در نگاه جامعه، خانواده تک فرزند و یا کم فرزند دارای سطح فرهنگی بالاتری نسبت به والدین دارای تعداد فرزندان بیشتر می باشد .
- خانواده ها، تربیت موفق فرزندان را مستلزم تعداد کم فرزندان می دانند .
- والدین خود را مسؤول تأمین آینده فرزندان اعم از ازدواج و اشتغال و مسکن و… می دانند و لذا تحقق این نگاه را مشروط به تعداد کم فرزندان می
- دانند .
- شیوه و سبک زندگی غرب از جمله مدل خانواده در غرب، به عنوان الگو و مدل مقبول و موفق خانواده انتخاب گردیده است .
د _ لایه علل استعاره ای
در این لایه که عمیق ترین و مبنایی ترین علل وقوع هر پدیده اجتماعی می باشد، برای پدیده کاهش سریع نرخ رشد جمعیت ایران، علل زیر قابل طرح می باشد :
- شعار و استعاره”فرزند کمتر، زندگی بهتر”
- استعاره “پسر یا دختر، دو بچه کافی است” .
- استعاره “برای یک لیوان شیر، یک گاو نمی خرند” که این استعاره از طریق القا تفکر عدم ازدواج، به طور غیرمستقیم منجر به کاهش تولید مثل و فرزندآوری می گردد .
لذا برای مدیریت وضعیت موجود رشد جمعیت ایران و تلاش برای بهبود آن، ضروری است علاوه بر توجه به علل اقتصادی که در طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی مد نظر قرار گرفته به لایه های زیرین و عمیق تر شکل گیری وضع موجود از جمله علل فرهنگی و فکری جامعه نظیر سبک زندگی،نگرش ها و باورها و ادبیات متاثر از باورها و فضاسازی شهری توجه گردد و با ورود تمامی ظرفیت ها اعم از دولتی و خصوصی و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی، راهبردها و برنامه های متناسب جهت تغییر یا خنثی سازی این علل تدوین و اجرا گردد.
ناصر چاووشی/آینده پژوه
جمعیت امروز ایران بسیار زیاد است،کشور ما برای بیش از سی میلیون تن آب ندارد،طبیعی است که در خانواده هایی که سطح فرهنگ آن قدر هست که توان یک محاسبه ساده برای میزان آب لازم برای تولید خوراک هرانسان را داشته باشند تک فرزند باشند تا جمعیت کاهش یافته و به همان سی میلیون برسد