تعریف مسئولیت اجتماعی به زبان ساده یعنی افراد و شرکتها وظیفه دارند در راستای حفظ منافع و بهبود وضعیت جامعه خود گامهایی را بردارند. البته اگر بخواهیم این مقوله را به شرکتها نسبت دهیم، باید از آن با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکتها(corporate social responsibility) یا CSR یاد کنیم.
مسئولیت اجتماعی چیست؟
مسئولیت اجتماعی یک چارچوب و محدوده اخلاقی است که در آن وظایف مختلفی که تمامی آن ها دارای منافع برای جامعه هستند، بر عهده فرد، سازمان و یا نهادی خاص گذاشته می شود. این مفهوم به صورت دقیقتر به معنای انجام وظایف فردی به وسیله تک تک افراد جامعه است، که انجام این وظایف باعث می شود تا تعادل مناسبی بین اکوسیستم و اقتصاد جامعه برقرار شود. استفاده از لفظ “وظیفه” نشان می دهد که هر فرد در حالت عادی باید به این وظایف واقف بوده و نقش خود را در حفظ این تعادل به صورت مشخص پذیرفته و ایفا کند.
البته در اکثر جوامع این مفهوم یک حوزه قانونی الزام آور نبوده و بیشتر در حوزه اخلاق مطرح می شود. در جوامع بیشتر توسعه یافته که در چارچوب اخلاق، وظایف فردی دارای اهمیت بیشتری است، مسئولیت اجتماعی مفهومی اجباری و البته پذیرفته شده توسط اکثر افراد جامعه دارد. اما در سایر جوامع که از نظر سطح فرهنگی دارای فقر هستند، چنین مسئولیت هایی معنای خاصی نداشته و کمتر کسی خود را ملزم به انجام و رعایت آن ها می داند.
در تعریف این مفهوم، همواره مقایسه ای میان توسعه اقتصادی از بعد مادی و همچنین آسایش و رفاه جامعه و سامان یافتگی محیط وجود دارد. اگرچه این موضوع در ده سال گذشته بارها و به دفعات با گزارشات مختلف به چالش کشیده شده است و سعی شده تا با غرض ورزی و یا بدون آگاهی کمرنگ شود.
این تلاش ها هنگامی است که تعریف مسئولیت اجتماعی در ایجاد تعادل بین دو مفهوم ذکر شده قرار می‌گیرد. در واقع این تعادل است که برای برخی جوامع مشکل ساز شده و باعث می شود تا روند توسعه به دلیل حفظ منافع محیط زیست و یا گروه هایی کم درآمد از جامعه با مشکل ایجاد شود. جمله آشنای «برخی باید زیر چرخ های توسعه له شوند!» نمود بارزی از عدم توجه به این مسئولیت و تلاش برای بر هم زدن تعادل صرفا برای توسعه است که در کشور ما نیز زمانی مطرح شده است.
مسئولیت اجتماعی شرکت ها
مسئولیت و تعهد اجتماعی در حوزه های گوناگون دارای تعاریف فراوانی بر اساس حوزه فعالیت است. مثلا در حوزه شرکت ها و یا بنگاه ها که این مسئولیت به اختصار به نام CSR شناخته می شود، بندهای مختلفی برای این منظور تعریف شده است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعهد در قبال حفظ محیط زیست و اکوسیستم که خود برای مراکز صنعتی یک گزینه بسیار مهم به شمار می آید.
- تعهد در قبال رعایت عدالت و شایسته سالاری در استخدام نیروهای مورد نیاز
- تعهد در قبال برآورده کردن تمامی نیازهای ضروری کارمندان و خانواده های آن ها
- تعهد در قبال ارائه محصولات کاملا سالم و بدون هیچگونه مضرات برای انسان
- تعهد در قبال صرف درآمد ها در راه های غیر خلاف و غیر قانونی و در مسیر پیشرفت و توسعه
- تعهد در قبال رفتار درست و انسانی با تمامی افراد مرتبط
- تعهد در قبال رعایت حقوق مصرف کنندگان در صورت تولید کالا یا ارائه خدمت
موارد بالا قسمت عمده ای از تعهدات شرکت ها و بنگاه ها در خصوص مسئولیت اجتماعی آن ها می باشد. مشاهده می کنید که این مسئولیت در برگیرنده موارد و نکات گسترده و فراوانی است که به صورت کلی می‌توان گفت تاکید بر رفتار انسانی در تمامی زمینه ها دارد. در واحدهای تولیدی و صنعتی و به منظور رعایت تعهدها و مسئولیت های مذکور در این حوزه، واحدهایی به نامHSE وجود دارد که تمامی امور مربوط به ایمنی، سلامت و محیط زیست را کنترل می نماید.
در زمینه های دیگر می توان به مسئولیت اجتماعی حوزه شهروندی اشاره کرد. یعنی هر فرد به عنوان شهروند یک کشور یا در مقیاس محدود، شهروند یک شهر؛ باید نسبت به وقایع و اتفاقات و اقدامات مورد نیاز محیط زندگی خود بی تفاوت نبوده و احساس مسئولیت کند. برای مثال در حوزه فقر و بیکاری نکته بسیار مهم این است که جدای از سیستم های دولتی و اقداماتی که باید انجام دهند، شهروندان هم باید تا حد امکان و در چارچوب مسئولیت اجتماعی و اخلاقی خود به این موضوع کمک کنند. یکی از حوزه هایی که در ایجاد تعادل بین توسعه اقتصادی و آسایش جامعه تا حدودی با یکدیگر تعارض دارد، دقیقا همین جا است. جایی که در برخی کشورها با درصد بیکاری بالاتر و فقر بیشتر، کارفرمایان با تقلید از الگوهای توسعه در کشورهای توسعه یافته، سعی در تعدیل نیروی کار داشته و کارها را روباتیک و با سیستم های جدید و البته نیروی کار کمتر انجام می دهند.
در چنین شرایطی به نظر شما نقش مسئولیت اجتماعی چیست؟ اخلاق و تعهد شهروندی در چنین شرایطی حکم می کند که تا آنجا که برای شما مقدور است، سیستم کاری خود را گسترش دهید و نیروهای بیشتری را از میان قشر ضعیف جامعه به کار بگیرید. البته این روند نیز می تواند با کمک سیستم های جدید و توسعه یافته آسان تر شود نه اینکه زمینه ساز حذف کامل نیروی کار انسانی فراهم آورده شود.
مورد مذکور یکی از روشن ترین مصادیق ضرورت ایجاد تعادل میان توسعه و آسایش و رفاه جامعه است که در تعریف کلی مسئولیت اجتماعی به صورت دقیق بیان شده است.
مسئولیت اجتماعی شرکتها به طور معمول در چهار دسته قرار می‌گیرد:
محیط زیست، حقوق بشر، فعالیت‌های انسان‌دوستانه و اقتصادی، که این فعالیت‌ها هر یک بر جوانب مختلف علمی-آموزشی، فناوری و کسب‌و‌کار تاثیرگذار است.
شرکتها با انجام مسئولیت‌های اجتماعی به منافع مادی و معنوی متعددی دست مییابند.
وقتی مصرف کنندگان از محصول یا خدمات یک شرکت با مسئولیت اجتماعی استفاده می‌کنند، حس می‌کنند آنها هم وظیفه خود را در قبال جامعه انجام داده‌اند. هرچه شرکتی از نظر اجتماعی، مسئولیت پذیری بیشتری داشته باشد، جامعه و مصرف کنندگان بیشتر از او حمایت می‌کنند و پیشرفت یک جامعه و کشور جز در سایه همراهی همه اعضای آن، ممکن نخواهد بود.
مسئولیت اجتماعی شرکتها به ایجاد اعتماد، افزایش آگاهی (ارتقای سطح دانش افراد) و تحولات اجتماعی کمک می‌کند. امروزه ده‌ها هزارنفر، به مسئولیت‌های اجتماعی خود عمل می‌کنند، که این تلاش‌ها در مقیاس جهانی دارای نتایج گسترده‌ای است که می تواند روی معضلات اصلی جهان شامل گرسنگی، بهداشت، حقوق زنان، سوادآموزی و سلامتی گرفته تا گرم شدن کره زمین تأثیر بگذارد.
اهمیت مسئولیت اجتماعی برای کسب و کارها
از منظر جامعه شناسان کسب وکار، شرکت‌هایی که در ایفای مسئولیت اجتماعی مشارکت دارند، تصویر جذاب‌تری از خود را برای مصرف‌کنندگان و سهامداران خلق می‌کنند.داشتن یک شرکت با مسئولیت اجتماعی می‌تواند حسن شهرت شرکت را تقویت کرده و ارزش برند را ارتقا دهد.مسئولیت اجتماعی شرکتها می‌تواند روحیه کارکنان را تقویت کرده و منجر به بهره‌وری بیشتر در نیروی کار شود.
اجرای استراتژی‌های رشد شرکت با محوریت انجام مسئولیت‌های اجتماعی، مسیری طولانی و مطمئن به سمت جذب و حفظ مشتری است که این موضوع برای موفقیت طولانی مدت یک شرکت ضروری است.
مزایای بالقوه مسئولیت اجتماعی برای شرکتها
- حسن شهرت برند سازمانی
- افزایش فروش و وفاداری مشتری
- پس انداز هزینه‌های عملیاتی
- عملکرد مالی بهتر
- توانایی بیشتر در جذب استعداد و حفظ پرسنل
- رشد سازمانی
- دسترسی آسان‌تر به سرمایه
بیایید با هم برخی از شرکت‌های معروف دنیا را که در زمینه مسئولیت اجتماعی فعالیت‌های چشم‌گیری دارند، بررسی کنیم:
- گوگل
گوگل نه تنها ابتکاراتی سازگار با محیط زیست را در دستور کار خود قرار داد، بلکه به دلیل اظهارات صریح مدیرعامل خود دارای شهرت است. او در برابر مسائل اجتماعی از جمله اظهارات ضد مسلمانان، در دولت دونالد ترامپ ایستادگی کرد.
- شرکت فورد
فورد در نظر دارد برای افزایش راندمان سوخت، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را با استفاده از موتور EcoBoost خود کاهش دهد. همچنین قصد دارد تا سال 2022، 40 وسیله نقلیه الکتریکی (برقی و هیبریدی) را با سرمایه گذاری 11 میلیارد دلار معرفی کند.
- تامز
مأموریت شرکت تامز، اعطای یک جفت کفش برای هر جفتی است که آنها می فروشند. این برنامه منجر به اهدای بیش از 60 میلیون جفت کفش به کودکان نیازمند شده است. شرکت تامز همچنین از محل سود این کار، هزینه معالجات پزشکی، تأمین آب آشامیدنی سالم و ایجاد مشاغل در کشورهای در حال توسعه را در برنامه خود دارد. به علاوه کمک به اشتغال افراد کم بینا نیز از دیگر فعالیت‌های این شرکت است.
- بوش
نیمی از بودجه تحقیق و توسعه بوش برای ایجاد فناوری حفاظت از محیط زیست سرمایه‌گذاری شده است. این شرکت تا سال 2021 مبلغ 50 میلیون یورو برای حمایت از دانشگاه‌ها و برنامه‌های تحقیقاتی و آموزشی در زمینه محیط زیست، انرژی و کار در آلمان، هند، ایالات متحده و چین در نظر گرفته است.
- استارباکس
استارباکس به دنبال تنوع پذیری و مناسب‌سازی نیروی کار خود و فراهم کردن فرصت هایی برای گروه‌های خاص است. او تا سال 2025 متعهد شده است كه 25،000 فرد دارای معلولیت را به عنوان بخشی از تلاش‌های مسئولیت اجتماعی خود استخدام كند. این ابتکار همچنین به دنبال استخدام افراد جوان‌تر با هدف کمک به کسانی که به دنبال اولین فرصت شغلی خود هستند، صورت می‌گیرد.
این مطلب، فقط یک نمونه كوچك از چگونگی استفاده شركت‌ها از مسئولیت اجتماعی‌شان برای محافظت از زمین و تعهد به بهبود كیفیت زندگی اعضای جامعه است.جامعه‌ای که با مشارکت همه اعضای آن به شکوفایی می‌رسد.
سمیه ملک، کارشناس مدیریت بازرگانی
